Jaki jest cel zmian w prawie karnym w 2023 r.?
Ministerstwo Sprawiedliwości postawiło sobie za cel stopniowe „uszczelnianie” regulacji prawnokarnych oraz konsekwentne zaostrzanie wybranych sankcji. Tego typu zabiegi mają na celu zwiększenie efektywności karania sprawców przestępstw, a także zniechęcenie ich do ponownego popełnienia czynu zabronionego.
Pod koniec 2022 roku Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej podpisał obszerną nowelizację kodeksu karnego, która w znaczącym stopniu modyfikuje stosowane dotąd przepisy. Choć zmiany zaczną obowiązywać w znacznej mierze dopiero od października 2023 roku lub później, już teraz warto wiedzieć, co konkretnie obejmują nowe rozwiązania.
Zmiana kary pozbawienia wolności
Ustawodawca wydłużył karę pozbawienia wolności, która będzie mogła zostać orzeczona nawet na 30 lat w tzw. systemie elastycznym. Zrezygnowano również z dotychczasowego, 25-letniego pozbawienia wolności.
W kodeksie karnym pojawi się także bezwzględne dożywotnie pozbawienie wolności bez możliwości ubiegania się o wcześniejsze zwolnienie. Prawo karne dopuszcza je w dwóch przypadkach:
w razie popełnienia przestępstwa określonego typu, po wcześniejszym skazaniu na dożywotnie pozbawienie wolności albo karę więzienia w wymiarze 20 lat;
jeżeli charakter i okoliczności czynu oraz zachowanie sprawcy wskazują, że jego dalsze pozostawanie na wolności może być niebezpieczne dla życia, zdrowia, wolności lub wolności seksualnej innych osób.
Sprawcy skazani na dożywotnie pozbawienie wolności będą mogli ubiegać się o warunkowe zwolnienie dopiero po 30 latach. Co więcej, okres próby w ich przypadkach będzie dożywotni.
Zaostrzenie kar za wybrane przestępstwa
Znowelizowane przepisy karne przewidują zaostrzenie sankcji dla pedofilii oraz za inne przestępstwa na tle seksualnym. Zaostrzeniu ulegają kary pozbawienia wolności przewidziane za zgwałcenie w typie kwalifikowanym, tj.:
ze szczególnym okrucieństwem;
ze skutkiem w postaci ciężkiego uszczerbku na zdrowiu;
ze skutkiem w postaci śmierci ofiary.
Pojawiły się też zupełnie nowe typy kwalifikowane przestępstwa zgwałcenia w art. 197 §3 pkt 4 do 6 kodeksu karnego. W wielu z tych przypadków ustawodawca przewidział karę nawet 30 lat pozbawienia wolności. Surowsze kary wprowadzono za rozbój w typie podstawowym i kwalifikowanym oraz za umyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.
Znacząco poszerzono również katalog przestępstw, których karalność nie ulega przedawnieniu wraz z upływem czasu. W nowej wersji obejmują one nie tylko zbrodnie przeciwko pokojowi i ludzkości oraz umyślne popełnienie ciężkiego przestępstwa przeciwko życiu lub zdrowiu przez funkcjonariusza publicznego, ale także szereg postaci przestępstwa zgwałcenia w typie kwalifikowanym.
Jako ciekawostkę można wskazać, że w części szczególnej kodeksu karnego dodano nowe rodzaje przestępstw, nieznane wcześniej ustawie wprost. Są to m.in.:
art. 148a k.k. (zlecenie zabójstwa);
art. 156a k.k. (nakłanianie do spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu);
191b k.k. (nakłanianie przemocą do zawarcia związku małżeńskiego).
Dodanie nowych rodzajów przestępstw może ułatwić ściganie tych sprawców, którzy wcześniej mogli całkowicie uniknąć odpowiedzialności albo podlegać sankcji niewspółmiernie łagodnej w stosunku do ich roli w popełnieniu czynu zabronionego.
Prawo karne a odpowiedzialność recydywistów
Nowelizacja kodeksu karnego to również surowsza odpowiedzialność w razie tzw. recydywy, czyli powrotu do przestępstwa. Subtelnej, ale istotnej zmianie uległ art. 64 §1 k.k. – ustawodawca zamienił bowiem fakultatywność orzekania kary powyżej ustawowych granic zagrożenia na obligatoryjność. Tym samym sąd karny nie ma już możliwości wyboru w tym zakresie. Zaostrzenie dotknęło multirecydywy poprzez podniesienie dolnej granicy zagrożenia sankcją.
W przypadku skazania za wielokrotne popełnienie przestępstwa na tle seksualnym wcześniejsze zwolnienie może nastąpić dopiero po odbyciu ¾ kary, wcześniej było to ⅔ kary.
Konfiskata aut nietrzeźwym kierowcom
Dla kierowców, którzy już wcześniej miewali kłopoty z prawem, chyba najsurowszą sankcją jest możliwość konfiskaty samochodu. Czy rzeczywiście w razie popełnienia przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji kierowca musi liczyć się z utratą auta, wartego niekiedy nawet kilkaset tysięcy złotych?
Możliwość orzeczenia przepadku pojazdu wprowadza art. 44b k.k. Sąd może skorzystać ze środka karnego w przypadkach wskazanych w ustawie, chyba że pojazd został:
zbyty;
utracony;
zniszczony;
uszkodzony.
We wszystkich tych przypadkach wobec sprawcy orzeka się przepadek równowartości pojazdu ustalanej według kwoty wskazanej w polisie w roku popełnienia przestępstwa lub średniej wartości rynkowej w razie braku ubezpieczenia.
Orzeczenie przepadku jest możliwe przede wszystkim w razie spowodowania wypadku drogowego przez kierowcę znajdującego się w stanie nietrzeźwości, sprowadzenia katastrofy lądowej lub jej niebezpieczeństwa albo kolizji, w wyniku której doszło do śmierci lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu pokrzywdzonego.
Przepadek pojazdu może objąć również kierowcę, który porusza się samochodem w stanie nietrzeźwości. Stężenie alkoholu we krwi musi być równe lub wyższe 1,5‰ lub 0,75 mg/dm3 w wydychanym powietrzu albo prowadzić do takiego stężenia. Odstąpienie od orzeczenia przepadku jest możliwe wyłącznie w wyjątkowych przypadkach.
Pracodawcy mogą spać spokojnie – przepadku samochodu nie orzeka się, jeżeli kierowca prowadził pojazd niestanowiący jego własności, wykonując czynności służbowe lub zawodowe.
Jak oceniać zmiany w kodeksie karnym?
Choć nowelizacja kodeksu karnego budzi w środowisku prawniczym wiele kontrowersji, zaostrzenie odpowiedzialności sprawców może wpłynąć pozytywnie na efektywność karania. Zmiany są niezwykle obszerne, choć w przeważającej części będą dotyczyły przede wszystkim sprawców najcięższych przestępstw, a więc niewielkiej grupy osób. Wraz ze wzrostem sankcji oraz stopniem skomplikowania przepisów, coraz istotniejsza staje się też rola profesjonalnego pełnomocnika.
Warto pamiętać, że do planowanej zmiany przepisów nie ma – i jeszcze długo nie będzie – jednolitych linii orzeczniczych oraz stanowisk doktryny. Sędziowie oraz pełnomocnicy będą dopiero „przepracowywać” nowe regulacje i zestawiać je z normami proceduralnymi. Z tego względu skorzystanie z pomocy adwokata w postępowaniu karnym zwiększa bezpieczeństwo oskarżonego.
Doświadczony pełnomocnik nie tylko śledzi na bieżąco zmiany przepisów, ale zna również zasady, według których należy je stosować. Biorąc aktywny udział w procesie, adwokat dąży do uzyskania korzystnego rozstrzygnięcia. W razie wydania niepomyślnego wyroku, złoży apelację do sądu odwoławczego.
Źródło zdjęcia: Obraz Ichigo121212 z Pixabay
